อุตสาหกรรมเกษตร หรือ อุตสาหกรรมอาหาร ชื่ออะไรดี ชื่อนั้นสำคัญไฉน
อุตสาหกรรมเกษตร เป็นคำที่มีความหมายดีมาก เพราะขยายขอบแขตการศึกษาและการพัฒนาเชื่อมโยงกันใน Agricultural & Food Supply Chain ได้เป็นอย่างดี ชื่ออุตสาหกรรมเกษตรใช้เป็นชื่อหน่วยงานภาควิชาอุตสาหกรรมเกษตร คณะทรัพยากรธรรม มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ปี 2519 และใช้เป็นชื่อคณะอุตสาหกรรมเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เมื่อปี 2523
การตั้งชื่อคณะว่า คณะอุตสาหกรรมอาหาร อาจทำให้ดูแคบลงไปแต่ก็มีส่วนดีที่เน้นตามบริบทและพันธกิจของหน่วยงานเท่าที่มีอยู่จริงและง่ายในการสื่อสารทำความเข้าใจให้กับคนนอกวงการได้ดี เพราะคนในแวดวงวิชาการต่างก็ทราบกันดีว่าอุตสาหกรรมเกษตรคืออะไร แต่คนภายนอกวงการอาจยังไม่เข้าใจ ซึ่งทาง FOODPRO เคยได้นำเสนอบทความเกี่ยวกับอุตสาหกรรมเกษตรมาแล้วเมื่อ 3 ปีที่แล้ว ติดตามอ่านได้ที่ อ้าวจบอุตสาหกรรมเกษตรมาหรอ
ภาควิชาวิทยาศาสตร์การอาหาร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เกิดขึ้นในคณะกสิกรรมและสัตวบาล ใน พ.ศ. 2509 โดยมี รองศาสตราจารย์ นาวาตรี นฤดม บุญ-หลง รักษาการหัวหน้าภาควิชาวิทยาศาสตร์การอาหาร ท่านอาจารย์ทำงานหนักในการพัฒนาภาควิชาในยุคแรก ส่วนชื่อคณะอุตสาหกรรมเกษตร นั้น มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ถือว่าเป็นสถาบันอุดมศึกษาแห่งแรกแรกที่มีหน่วยงานระดับคณะวิชา โดยยกระดับ จากภาควิชาวิทยาศาสตร์การอาหารจาก คณะกสิกรรมและสัตวบาล(คณะเกษตร ในปัจจุบัน) มาจัดตั้งเป็นคณะใหม่ เรียกว่า คณะอุตสาหกรรมเกษตร ขึ้นเมื่อปี 2523
อย่างไรก็ตามคำว่าอุตสาหกรรมเกษตร ปรากฏชื่อของหน่วยงานครั้งแรกเป็นชื่อภาควิชาอุตสาหกรรมเกษตร คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่ และได้เปิดสอนหลักสูตร วิทยาศาสตรบัณฑิต สาขาอุตสาหกรรมเกษตรครั้งแรกตั้งแต่ปี 2519 ดังนั้นหากนับชื่อ อุตสาหกรรมเกษตร หรือชื่อ อก. นั้น ภาควิชาอุตสาหกรรมเกษตร คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่ โดยมี รศ.ดร.ไพบูลย์ ธรรมรัตน์วาสิก เป็นหัวหน้าภาควิชาคนแรก ถือว่าเป็นหน่วยงานแรกที่ใช้ชื่อนี้ ทั้งนี้การกำเนิดขึ้นของภาควิชาอุตสาหกรรมเกษตร นั้นได้รับการสนับสนุนจากบุคลากรจากมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ โดย รศ.ดร.ไพบูลย์ ธรรมรัตน์วาสิก เริ่มทำงานเป็นอาจารย์ผู้ช่วยในภาควิชาวิทยาศาสตร์การอาหาร ที่คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ตั้งแต่ปี 2511 ก่อนจะเป็นอาจารย์โทในปี 2516 เป็นประธานคณะกรรมการจัดตั้งภาควิชาอุตสาหกรรมเกษตร คณะทรัพยากรธรรมชาติตั้งแต่ปี 2518 โดยย้ายจากมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ไปสังกัดคณะทรัพยกรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ในปี 2519 และเป็นผู้อำนวยการโครงการจัดตั้งคณะอุตสาหกรรมเกษตร และเป็นคณบดีคนแรกของคณะอุตสาหกรรมเกษตรมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
คำว่าอุตสาหกรรมเกษตร และอุตสาหกรรมอาหารมีความเกี่ยวข้องเชื่อมโยงกันอย่างใกล้ชิด โดยอุตสาหกรรมเกษตร ก็เป็นอุตสาหกรรมที่แปรรูปเพิ่มมูลลค่าผลิตผลทางการเกษตร ประมง ป่าไม้ มาเป็นผลิตภัณฑ์ทางอุตสาหกรรม ซึ่งเป็นได้ทั้งที่เป็นอาหารและไม่ใช่อาหาร คณะอุตสาหกรรมเกษตร ในสถาบันการศึกษาต่าง ๆ จึงมีการจัดการศึกษาในสาขาที่เกี่ยวข้องกับอุตสาหกรรมเกษตร ทั้งที่เป็นอาหารและไม่ใช่อาหาร ส่วนใหญ่ก็มีสาขาทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอาหาร และนอกจากสาขาทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอาหารแล้วยังมีสาขาอื่นที่เกี่ยวข้องกับอุตสาหกรรมเกษตร เช่น เทคโนโลยีชีวภาพ วัสดุและบรรจุภัณฑ์ วิทยาการสิ่งทอ ผลิตภัณฑ์จากยางพารา เทคโนโลยีผลิตภัณฑ์ประมง เทคโนโลยีเครื่องสำอางจากผลิตภัณฑ์ธรรมชาติ เป็นต้น รวมทั้งบางสถาบันยังมีการขยายขอบเขตการจัดการศึกษาไปถึงบริหารจัดการการในอุตสาหกรรมการผลิต การจัดการโลจิสติกส์สินค้าเกษตร การขนส่ง คลังสินค้าเกษตรและอาหาร ตลอดจนการตลาดสินค้าเกษตรและอาหาร ซึ่งทำให้เกิดการขยายขอบเขตของการจัดการศึกษา การวิจัย และการบริการวิชาการที่กว้างขวางออกไปเพื่อส่งเสริมการพัฒนาอุตสาหกรรมเกษตรของประเทศตามพันธกิจของสถาบันอุดมศึกษา
การเปลี่ยนชื่อ คณะอุตสาหกรรมเกษตร เป็นคณะอุตสาหกรรมอาหาร ของสถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง ถือเป็นคณะวิชา ที่มีชื่อว่า คณะอุตสาหกรรมอาหาร แห่งแรกของประเทศไทย และแน่นอนไม่ใช่คณะอุตสาหกรรมเกษตรแห่งแรก เพราะเกิดเป็นคณะหลัง คณะอุตสาหกรรมเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ คณะอุตสาหกรรมเกษตร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ และคณะอุตสาหกรรมเกษตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ แต่เป็นคณะแรกที่ชื่อว่าคณะอุตสาหกรรมอาหาร หากพิจารณาเหตุผลของการเปลี่ยนชื่อ ก็พอเข้าใจได้ว่าปัจจุบันเป็นคณะฯ มีพันธกิจที่เน้นเฉพาะอุตสาหกรรมอาหารเป็นหลัก สาขาวิชาที่เปิดสอนทั้งระดับปริญญาตรี โท และเอก ก็เป็นสาขาทางด้านอุตสาหกรรมอาหาร หมดเลย ไม่มีสาขาที่เป็นกลุ่มที่ไม่ใช่อาหาร (non-food) เลย ก็เป็นการเปลี่ยนชื่อให้สอดคล้องกับการจัดการเรียนการสอนและพันธกิจต่าง ๆ จริง ๆ ที่ดำเนินการอยู่ และที่กำลังจะดำเนินการต่อไป คงไม่ใช่ว่าชื่อไหนจะดีกว่า คงต้องดูที่บริบทของแต่ละหน่วยงาน คณะอุตสาหกรรมอาหาร สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง ก็มีประวัติความเป็นมาจากชื่อภาควิชาอุตสาหกรรมเกษตร ในคณะเทคโนโลยีเกษตร หนึ่งในเกษตรเจ้าคุณ จนยกระดับจากภาควิชาฯ แยกมาจัดตั้งเป็นคณะอุตสาหกรรมเกษตร จนมาสู่ยุคปัจจุบัน ที่พบว่านักเรียน และผู้ปกครองนักเรียนส่วนใหญ่ยังไม่เข้าใจว่าอุตสาหกรรมเกษตร คืออะไร เรียนแล้วจบไปทำอะไร ในขณะที่ทางคณะอุตสาหกรรมเกษตร สจล. ก็มีแต่สาขาทางด้านอาหารทั้งหมดเลย การเปลี่ยนชื่อใหม่ว่า คณะอุตสาหกรรมอาหาร จึงช่วยทำให้เข้าใจได้ง่าย และไม่ได้เกิดผลกระทบเสียการต่อการปฏิบัติงานตามพันธกิจที่ดำเนินการอยู่และที่จะทำต่อไป การเปลี่ยชื่อน่าจะมีส่วนดีในการสื่อสารให้คนภายนอกโดยเฉพาะนักเรียนที่กำลังตัดสินใจเข้าศึกษาได้เข้าใจได้ง่ายขึ้น ส่วนสถาบันอุดมศึกษาที่มีการจัดการเรียนการสอนในหลายๆ สาขาเน้นการเพิ่มมูลล่าสินค้าเกษตรผ่านกระบวนการทางอุตสาหกรรมครอบคลุมทั้ง กลุ่มอาหาร (food) และไม่ใช่อาหาร (non-food) การมีชื่อคณะว่าอุตสาหกรรมเกษตร ก็ถือว่า เป็นเรื่องที่เหมาะสมตามพันธกิจ ผู้บริหารระดับคณะและภาควิชาทางด้านอุตสาหกรรมเกษตร วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอาหาร ก็มีเครือข่ายทำงานกันอย่างใกล้ชิดผ่านสมาคมทางวิชา สมาคมสภาวิชาการอุตสาหกรรมเกษตร มีชื่อภาษาอังกฤษว่า Agro-Industry Academic Council Association ชื่อย่อว่า AIAC โดยตัวแทนสถาบันการศึกษาต่าง ๆ ต่างก็ทำงานกันอย่างเข้าใจ ไม่ได้เอาชื่อของหน่วยงานมาเป็นอุปสรรคในการร่วมกันพัฒนาอุตสาหกรรมเกษตร-อาหารของประเทศ
สุดท้ายแล้วไม่ว่าจะชื่อคณะอุตสาหกรรมอาหาร หรือ ชื่อคณะอุตสาหกรรมเกษตร ชื่อของหน่วยงานก็เป็นเพียงชื่อที่ช่วยในการสื่อสารให้เข้าใจในขั้นต้นตามพันธกิจของหน่วยงานเท่านั้น ชื่อที่ทำให้คนจดจำได้ยาวนานจริง ๆ ก็คงเป็นชื่อเสียง แล้วชื่อเสียงที่แท้จริงคงต้องดูจากคุณค่าที่สถาบันต่าง ๆ ได้ส่งต่อให้กับสังคม ไม่ว่าจะเป็นคุณภาพบัณฑิต คุณภาพงานวิจัยที่ตอบโจทย์การพัฒนาประเทศ และความสามารถในการให้บริการวิชาการที่มีผลลัพธ์และผลกระทบที่ทำให้เกิดการพัฒนาบุคลากร เศรษฐกิจ สังคม ประเทศ และประชาคมโลก อย่างแท้จริงและยั่งยืน ซึ่งหลายทศวรรษที่ผ่านสถาบันต่าง ๆก็ได้พิสูจน์ให้เห็นกันมาแล้ว ว่าสถาบันต่าง ๆ ก็ได้แสดงความมุ่งมั่นใจตั้งใจปฏิบัติเพื่อประโยชน์ดังกล่าว ขอเป็นกำลังใจให้ผู้บริหาร คณาจารย์ บุคลากร และนักศึกษาทางด้านอุตสาหกรรมเกษตร-อาหาร ทุกคน ได้สืบต่อเจตนารมณ์ ร่วมกันพัฒนาอุตสาหกรรมเกษตรและอุตสาหกรรมหารไทยต่อไป
